هرآنچه که باید از دستگاه CBCT دندان بدانید!

عکس CBCT دندان یا اسکن CBCT (cone-beam computed tomography) نوعی تکنیک تصویربرداری پزشکی است که تصاویر سه‌بعدی دقیقی را از استخوان‌ها و بافت‌های نرم ناحیه فک‌وصورت تهیه می‌کند. دستگاه CBCT دندانپزشکی با استفاده از یک پرتوی مخروطی‌شکل از اشعه ایکس میدان دید وسیع‌تری را برای دندانپزشک یا ارتودنتیست فراهم می‌کند. علاوه‌براین، تصاویر به‌دست‌آمده از CBCT رزولوشون و کیفیت بالایی دارند.

اسکن CBCT نوعی تکنیک رادیوگرافی دیجیتال دندان است که برای تهیه عکس از دندان‌ها، فک بالا و پایین و فضای اطراف استفاده می‌شود. دستگاه CBCT چندین تصویر مقطعی را از ناحیه خاصی از دهان می‌گیرد که این تصاویر، جزئیات دقیقی را دربرمی‌گیرند. از عکس CBCT می‌توان برای بررسی تک دندان یا ریشه دندان و تشخیص ضایعات فک (کیست و تومور) و میزان گستردگی آن‌ها استفاده کرد. ضمناً، عکس CBCT دندان کاربرد بسیار زیادی در برنامه‌ریزی برای ایمپلت دندانی از جمله، ارزیابی کیفیت استخوان فک و راهنمایی هنگام کاشت جایگزین مصنوعی دندان دارد.

پرتو مخروطی (cone beam) چیست؟

در حین اسکن، یک پرتوی اشعه ایکس بر روی یک جسم یا بخشی از بدن تابیده می‌شود. بنابر استفاده‌ای که اسکنر X-ray دارد، شکل و فرم اشعه ایکس متفاوت است؛ برای مثال، در سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری)،  فرم استوانه‌ای دارد و در دستگاه CBCT دندان، به شکل مخروطی است. بنابراین، منظور از پرتو مخروطی، پرتویی است که فرم مخروطی دارد. مخروطی بودن شکل پرتو کیفیت اسکن‌ها را بالا برده و در عین حال، باعث کاهش دوز اشعه به بیمار، پزشک و اپراتور می‌شود.

عکس CBCT دندان چه چیزهایی را نشان می‌دهد؟

یک عکس CBCT می‌تواند جزئیاتی را از بخش‌های دوبعدی و ساختارهای سه‌بعدی زیر نشان دهد:

• دندان
• فک
• TMJ
• راه هوا
• سینوس‌ها
• حفره بینی
• و سایر ساختار‌های آناتومیکی در اطراف ناحیه سر و گردن

هر عکس CBCT می‌تواند پاتولوژی مرتبط با ساختارهای فک‌وصورت را با جزئیات به نمایش بگذارد. در واقع، از دستگاه CBCT دندان می‌توان برای شناسایی آسیب‌های دندان‌ها و فک، معاینات قبل و بعد از عمل و انجام ایمپلنت دندانی با دقت بالا استفاده کرد.

دستگاه CBCT دندانپزشکی می‌تواند کیفیت استخوان‌ها و ابعاد دندان‌ها را برای انجام ایمپلنت بسنجد. علاوه‌بر این، این دستگاه می‌تواند قبل از عمل، جراح را از وضعیت ساختارهای حیاتی مثل اعصاب اطراف ایمپلنت آگاه کند. بنابراین، دستگاه CBCT دندان امکان تشخیص عوارض احتمالی را از پیش مهیا می‌کند و به همین ترتیب، عوارض به حداقل می‌رسند.

دستگاه CBCT دندان چه کاربردهایی دارد؟

دستگاه سی تی اسکن سه‌بعدی دندان یا CBCT در شناسایی و تشخیص مشکلات فک و صورت، مثل موارد نام‌برده‌شده در زیر کاربرد دارد:

• تشخیص آسیب‌های دندان، فک و صورت: دندانپزشکان از دستگاه CBCT برای تشخیص ضایعات مربوط به فک و دندان مانند تومور، کیست یا ناهنجاری‌های دیگر در ناحیه سروگردن استفاده می‌کنند.
• بررسی وضعیت سینوس‌ها: دستگاه CBCT دندان در بررسی وضعیت سینوس‌ها و مشکلاتی همچون سینوزیت، موکوزیت یا پولیپ بینی نیز کاربرد دارد.
• انجام ایمپلنت دندانی: یکی از اصلی‌ترین کاربردهای دستگاه CBCT، انجام ایمپلنت دندانی است. این دستگاه با ارائه تصاویر دقیق و باکیفیت از استخوان alveolar و ساختار‌های اطراف آن، به اندازه‌گیری کمیت استخوان و ارزیابی استخوان کمک می‌کند (مثلاً کمک به تصمیم‌گیری درباره استفاده از ایمپلنت، نحوه کاشت جایگزین مصنوعی و چگونگی گرافت استخوان دندان).
• برنامه‌ریزی برای درمان ارتودنسی: عکس CBCT به دلیل وجود جزئیات دقیق، در طراحی ابزار درمان ارتودنسی، مثل مدل‌های سه‌بعدی بریس و الاینر نیز کاربرد دارد.
• تشخیص اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ): پزشک با کمک دستگاه CBCT می‌تواند وجود اختلالات یا جراحات وارد بر مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ) و ساختارهای اطراف آن را بررسی کند.
• معاینه و بررسی راه هوا: یکی دیگر از کاربردهای دستگاه CBCT دندان، بررسی و معاینه راه هوا و کمک به درمان مشکلاتی مثل آپنه خواب است.

نحوه گرفتن عکس CBCT دندان چگونه است؟

برای گرفتن عکس CBCT دندان مراحل زیر باید طی شوند.

1. آماده شدن بیمار برای عکس CBCT دندان: قبل از اسکن، بیمار باید هر نوع زیورآلات یا اشیاء فلزی و عینک را از خود دور کند. این موارد موجب ایجاد اختلال در تصویر می‌شوند. برای محافظت از بدن بیمار در برابر تشعشعات غیرضروری، یک پیش‌بند محافظ سربی به او می‌دهند تا بپوشد.
2. آماده کردن دستگاه CBCT دندان: پزشک یا اپراتور، دستگاه را روشن کرده و اجزای متحرک شامل منبع اشعه ایکس و رسپتور را در نقطه استارت تنظیم می‌کند. پارامترهای تصویر را نیز بر اساس ناحیه مورد نظر، سن بیمار و دلیل تصویربرداری روی دستگاه تنظیم می‌کنند. تعیین ارتفاع دستگاه به قد بیمار بستگی دارد.
3. پوزیشن‌دهی بیمار: بیمار در مقابل دستگاه می‌ایستد یا می‌نشیند و در حالی‌که چانه‌اش را در جایگاه مخصوص قرار داده، باید سر خود را کاملاً ثابت نگه دارد. برای ثابت ماندن سر، بیمار باید یک قطعه دهانی را در طول اسکن به دندان بگیرد. پوزیشن‌دهی بیمار در طول اسکن از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا کیفیت تصویر بسیار به آن بستگی دارد.
4. اسکن کردن: در حین اسکن، دستگاه به دور سر بیمار چرخیده و دوز بسیار کمی از اشعه ایکس را به دندان‌ها و بافت‌های استخوانی یا نرم داخل دهان می‌تاباند. سپس دتکتور دستگاه، اشعه تابیده شده را دریافت و آن را به تصویر تبدیل می‌کند. گرفتن عکس CBCT حدود 2 الی 3 دقیقه طول می‌کشد. البته این مدت زمان به سرعت دستگاه، مهارت اپراتور و میدان دید بستگی دارد.
5. اندام‌هایی که متراکم‌تر هستند، مثل دندان‌ها و فک، اشعه بیشتری را جذب می‌کنند و در تصاویر واضح‌تر هستند. اما ساختار‌های نرم‌تر و آن دسته نواحی که درگیر عفونت یا پوسیدگی هستند، اشعه ایکس کمتری جذب می‌کنند و به شکل فضاهای تیره روی عکس نمایان می‌شوند. این نکات به تفسیر عکس CBCT دندان کمک می‌کند.
6. پردازش تصویر: پس از آنکه اسکن انجام شد، اطلاعات خام جمع‌آوری شده توسط دتکتور دستگاه، از طریق الگوریتم‌های مختلف در کامپیوتر، به تصاویر سه‌بعدی از دندان، فک و ساختارهای مجاور آن‌ها تبدیل می‌شوند.

فرق عکس OPG و CBCT دندان

دستگاه OPG و CBCT اساساً با هم تفاوت دارند. دستگاه OPG از یک تکنیک تصویربرداری دوبعدی استفاده می‌کند که در آن، منبع اشعه ایکس یک پرتوی عریض است. درحالی‌که دستگاه CBCT دندان از تکنیک تصویربرداری 3D بهره می‌گیرد و منبع X-ray یک پرتوی مخروطی شکل است.

تفاوت بعدی آن‌ها، به رسپتور (receptor) یا گیرنده برمی‌گردد. رسپتور دستگاه CBCT دندان، تصاویر مقطعی با کیفیت بالاتری را در مقایسه با دستگاه OPG تولید می‌کند.

هزینه عکس OPG دندان کمتر است و به همین علت، از آن برای بررسی مشکلاتی که در مراحل اولیه هستند استفاده می‌کنند. اما عکس CBCT سه‌بعدی است و جزئیات بیشتری را نمایش می‌دهد و از آن برای بررسی مشکلات پیشرفته کمک می‌گیرند. هزینه عکس CBCT دندان به‌خاطر این دلایل نیز بیشتر است.

 دستگاه CBCT دندان علاوه‌بر گرفتن عکس‌های سه بعدی می‌تواند تصاویر پانورامیک (دوبعدی) نیز تهیه کند و این یعنی با وجود دستگاه CBCT، دیگر نیازی به دستگاه OPG دندان در مطب یا کلینیک نیست.

با ویژگی‌های دستگاه CBCT دندان از برند Acteon بیشتر آشنا شوید.

فرق CBCT با سی تی اسکن دندان به روش قدیمی

اگرچه هم CT اسکن و هم CBCT تصاویر سه‌بعدی از فک و دندان تهیه می‌کنند اما این دو روش، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. در CT اسکن دندان به روش قدیمی، پرتو به شکل مارپیچی به فک و دندان تابیده می‌شود. اما در طول CBCT، پرتوی اشعه ایکس به شکل مخروطی در اطراف سر بیمار می‌چرخد و تصاویر دوبعدی با رزولوشون بالا بین 150 تا 200 تولید می‌کند. سپس این تصاویر به‌صورت دیجیتال با یکدیگر ادغام می‌شوند تا تصاویر سه‌بعدی ایجاد کنند.

عکس CBCT می‌تواند بیماری‌های فک، وضعیت دندان‌ها، ساختار استخوانی صورت، حفره بینی و سینوس‌ها را بهتر نمایش می‌دهد.

تفسیر عکس CBCT دندان

هنگام تفسیر عکس CBCT دندان باید هدف عکس را در نظر گرفت. بااین‌وجود، دندانپزشک تصاویر اسکن را به‌طور کامل بررسی می‌کند و به دنبال ناهنجاری یا آسیب در فک‌ها، دندان‌ها و ساختارهای اطراف می‌گردد. دندان نهفته، وجود ضایعه در فک و عفونت و التهاب برجسته‌ترین مواردی هستند که دنداپزشکان یا ارتودنتیست‌ها در تصاویر سی تی اسکن دندان ابتدا به سراغ آن‌ها می‌روند. آن‌ها همچنین مشکلات ساختاری مثل بدشکلی یا شکستگی و سلامت کلی دهان و دندان‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند.

توجه داشته باشید که تفسیر عکس CBCT دندان اصلاً ساده نیست و فقط یک دندانپزشک یا رادیولوژیست می‌تواند این کار را انجام دهد.

آرتیفکت‌های عکس CBCT دندان

مانند هر روش تصویربرداری دیگر، ممکن است آرتیفیکت‌هایی در تصاویر CBCT وجود داشته باشد. عوامل مختلفی همچون تکان خوردن بیمار در طول اسکن، وجود اشیاء فلزی (که باعث پراکنده شدن اشعه می‌شوند)، نواقص فنی دستگاه و غیره می‌توانند باعث ایجاد آرتیفکت در تصویر شوند. آرتیفکت‌های رایج در تصاویر CBCT شامل موارد زیر هستند:

• آرتیفکت‌های حرکتی: زمانی که بیمار در حین اسکن ثابت نباشد، آرتیفکت‌های حرکتی به‌صورت تاری تصویر یا لکه ظاهر می‌شوند.
• آرتیفکت‌های ناشی از قرارگیری ناصحیح بیمار: این آرتیفکت‌ها به شکل تصاویر ناقص یا مخدوش در نواحی می‌بینیم که به‌خوبی اسکن نشده‌اند. وقتی پوزیشن بیمار و حالت قرارگیری او پشت دستگاه صحیح نباشد، این قبیل آرتیفکت‌ها به وجود می‌آیند.
• آرتیفکت‌های سخت‌افزاری: زمانی که در خود دستگاه نقص و ایرادی وجود داشته باشد، آرتیفکت‌هایی به شکل لکه یا سایه در تصاویر پدیدار می‌شوند.
• آرتیفکت‌های بازسازی: در طول فرآیند بازسازی تصویر که داده‌های خام به تصویر تبدیل می‌شوند، ممکن است آرتیفکت‌هایی ایجاد شوند و تصویر را پله‌پله یا تار کنند.

دندانپزشکانی که تجربه کافی ندارند، متوجه این آرتیفکت‌ها نمی‌شوند و در تفسیر تصاویر آن‌ها را دخیل می‌کنند. به همین دلیل، توصیه می‌کنیم هنگام خرید دستگاه CBCT دندانپزشکی آموزش‌های لازم را در این زمینه از تیم فنی شرکت فروشنده دریافت کنید. زیرا دانش ناکافی درمورد آرتیفکت‌ها موجب تشخیص اشتباه و در نتیجه، به زیر سؤال رفتن مهارت و دانش پزشک می‌شود.

نظر دکتر سحر محمدی، (مؤسس و مسئول فنی مرکز رادیولوژی دهان، فک و صورت رایان پرتو) را درباره محصولات تصویربرداری دندانپزشکی شرکت رئوف ببینید و بشنوید.

خرید دستگاه CBCT دندانپزشکی

توجه داشته باشید که قیمت دستگاه CBCT تنها فاکتوری نیست که بر اساس آن، تصمیم به خرید بگیرید. در واقع، هنگام خرید دستگاه CBCT دندانپزشکی باید درباره مواردی همچون کیفیت تصویر، میزان راحتی کار با دستگاه، قدرت بدنه و نرم‌افزار، سبک و کم‌حجم بودن و ایمنی دستگاه از لحاظ سطح دوز پرتوی تابشی تحقیق کنید.

اگر به راهنمایی بیشتری در این زمینه نیاز دارید، با کارشناسان گروه تجهیزات پزشکی رئوف تماس بگیرید تا اطلاعات کامل را به زبان ساده در اختیارتان قرار دهند. در ضمن، پاسخ تعدادی از سؤالات متداول درباره دستگاه CBCT دندانپزشکی را می‌توانید در انتهای مطلب مطالعه کنید.

منابع

https://dentq.com/article/cbct-scan-cone-beam-ct-scan/
https://www.fda.gov/radiation-emitting-products/medical-x-ray-imaging/dental-cone-beam-computed-tomography#:~:text=Cone%2Dbeam%20computed%20tomography%20systems,%2Dshaped%20X%2Dray%20beam.
https://www.midtowndentalsacramento.com/news-blog/what-is-a-dental-cone-beam-ct/
https://www.guysandstthomas.nhs.uk/health-information/dental-cone-beam-ct-scan-cbct