سنجش تراکم استخوان چیست؟ چه کاربردی دارد؟

بدون استخوان و اسکلت، بدن چیزی نخواهد نبود جز لخته‌ای گوشت. استخوان‌ها علاوه بر شکل دادن ساختار بدن، از اندام‌های داخلی محافظت می‌کنند، به عضلات استحکام می‌بخشند و کلسیم ذخیره می‌کنند. همان‌طور که رشد صحیح و اصولی استخوان‌ها در کودکی اهمیت دارد، در بزرگسالی نیز باید از سلامت آن‌ها مراقبت کرد. سنجش تراکم استخوان یکی از راه‌هایی است که با کمک آن می‌توان از بیماری‌های استخوان مثل پوکی پیشرفته و آرتروز جلوگیری کرد.

پزشک ممکن است برای تشخیص پوکی استخوان، بررسی کاهش تراکم استخوان قبل از شکستگی و یا نظارت بر روند درمان پوکی، دانسیتومتری استخوان یا آزمایش تراکم استخوان را تجویز کند. در این مقاله از مجله گروه تجهیزات پزشکی رئوف مطالعه می‌کنید که این آزمایش چگونه انجام می‌شود، چه کاربردها و چه ضررهایی دارد و خودتان چگونه می‌توانید نتیجه آزمایش را تفسیر کنید.

سنجش تراکم استخوان چیست؟

با استفاده از آزمایش تراکم استخوان (BMD) میزان کلسیم و سایر مواد معدنی موجود در استخوان را با استفاده از اشعه ایکس اندازه‌گیری می‌کنند. استخوان‌هایی که مواد معدنی بیشتری دارند، متراکم‌تر و مقاوم‌تر هستند و احتمال شکستن آن‌ها کمتر است.

تراکم استخوان‌ها ممکن است با بالا رفتن سن یا تحمل بعضی بیماری‌ها کاهش پیدا کند. زمانی که بافت استخوانی زیادی را از دست بدهیم، پوکی استخوان پدیدار می‌شود. پوکی، استخوان‌ها را ضعیف و شکننده می‌کند و احتمال شکستن آن‌ها را بالا می‌برد.

عوامل مؤثر بر تراکم استخوان‌ها

عوامل متعددی بر سلامت و تراکم استخوان‌ها تأثیر می‌گذارند. برخی از این عوامل را در ادامه می‌خوانید. با این‌حال، این لیست کامل نیست و امکان دارد پزشک دلیل دیگری را برای کاهش تراکم استخوان‌های شما عنوان کند.

دیابت نوع 1

این بیماری معمولاً از دوران کودکی شروع می‌شود که استخوان‌ها در حال رشد هستند. دیابت نوع 1 باعث می‌شود تا ترشح انسولین در بدن به شدت کاهش پیدا کند و یا اصلاً ترشح نشود. انسولین، هورمونی است که به کنترل قند خون کمک می‌کند. هنوز پزشکان دلیل آن را کشف نکرده‌اند اما عدم انسولین کافی در بدن باعث می‌شود تا استخوان‌ها به‌خوبی رشد نکنند و یا به حداکثر حجم و تراکم لازم نرسند. بیماران مبتلا به دیابت نوع یک می‌توانند با مصرف دارو، رعایت رژیم غذایی، انجام مرتب تست قند خون و تغییر سبک زندگی، این بیماری را کنترل و عوارض آن را مهار کنند.

رژیم غذایی

داشتن یک رژیم غذایی که ویتامین D و کلسیم کافی ندارد، از تراکم استخوان‌ها می‌کاهد. کلسیم غذای اصلی استخوان‌ها است و آن‌ها را مستحکم و متراکم می‌کند. اگر رژیم غذایی‌تان به اندازه کافی کلسیم نداشته باشد، تراکم استخوان‌ها کمتر شده و احتمال شکستگی در سنین بالا افزایش می‌یابد. محصولات لبنی بهترین منبع برای تأمین کلسیم مورد نیاز بدن هستند اما در مصرف آن‌ها نیز نباید زیاده‌روی کنید.

فعالیت بدنی

همگی می‌دانیم که داشتن فعالیت بدنی منظم چه تأثیری شگفت‌انگیزی بر سلامتی و پیشگیری از بیماری‌ها دارد. اما آیا می‌دانید که ورزش کردن از تراکم استخوان محافظت می‌کند؟ استخوان‌ها هم مانند عضلات برای قوی ماندن به ورزش نیاز دارند. حتی اگر شرایط ورزش کردن را ندارید، سعی کنید پیاده‌روی را در برنامه روزانه خود جای دهید. در طول پیاده‌روی، وزن بدن روی استخوان‌ها قرار گرفته و موجب تقویت تعادل و عضله‌سازی می‌شود که هر دو خطر تحلیل رفتن استخوان را کاهش می‌دهند.

وزن

به توصیه بسیاری از متخصصان، کاهش وزن زیاد درمدت زمان کوتاه به استخوان‌ها آسیب می‌زند و به همین دلیل، نباید این کار را انجام داد. کاهش وزن تدریجی و از طریق یک روش سالم نه تنها برای استخوان‌ها، بلکه برای کل بدن مفید است.

مصرف الکل و دخانیات

الکل و دخانیات تأثیر مخرب زیادی بر سلامتی استخوان‌ها دارند. سال‌هاست که درمورد مضرات سیگار برای استخوان‌ها هشدار داده می‌شود. سیگار کشیدن از تراکم استخوان زنان یائسه می‌کاهد و خطر شکستگی استخوان لگن (مفصل ران) را در آن‌ها بالا می‌برد.

مصرف دارو

بعضی از داروها، مثل موارد نام‌برده شده در زیر، سلامت و تراکم استخوان را به خطر می‌اندازند.

• استروئیدهای خوراکی و استنشاقی
• قر‌های ضدبارداری و داروهای دیگری که میزان هورمون‌ها را دستکاری می‌کنند
• داروهای ضدافسردگی
• داروهای کاهنده اسید معده
• داروهای ضدتشنج

عوامل نام‌برده شده در بالا را می‌توان به طریقی کنترل کرد و یا در زندگی روزانه گنجاند. اما بعضی عوامل اجتناب‌ناپذیر هستند و نمی‌توان کنترلی بر آن‌ها داشت. این موارد را در ادامه می‌خوانید.

جنسیت

استروژن و پروژسترون نقش‌های زیادی را در بدن ایفا می‌کنند که ارتقای رشد استخوان‌ها (به‌خصوص در دوران بلوغ) و جلوگیری از تحلیل رفتن استخوان (به‌خصوص در سی سالگی و سنین بالاتر) از آن جمله‌اند. مطالعات نشان داده‌اند زنانی که سطح هورمون‌هایشان متوازن است و به‌طور منظم تخمک‌گذاری می‌کنند، نسبت به زنانی که تعادل هورمونی ندارند و تخمک‌گذاری در آن‌ها نامنظم است، استخوان‌های محکم‌تر و متراکم‌تری دارند.

سن

استخوان‌ها، مانند سایر اندام‌های بدن در طول عمر تغییر می‌کنند. با افزایش سن، استخوان‌ها به‌تدریج نازک‌تر و ضعیف‌تر می‌شوند. زیرا بدن بعد از مدتی به جای ذخیره کردن کلسیم و فسفات، شروع به جذب آن‌ها از استخوان‌ها می‌کند. تغییرات هورمونی ناشی از افزایش سن مثل کاهش استروژن و تستوسترون هم می‌تواند دلیل احتمالی از بین رفتن استخوان باشد.

نژاد

طبق نتایج مطالعات انجام شده در این زمینه، زنان سفیدپوست بیشتر در خطر شکستگی استخوان لگن هستند. اسپانیایی‌ها، آسیایی‌ها و آمریکایی‌های آفریقایی تبار در رتبه‌های بعدی قرار دارند. البته عوامل مختلفی مثل موارد نام برده شده در بالا می‌توانند بر این مسئله اثر بگذارند. بنابراین، همه نژادها باید به سایر فاکتورهای خطرناک برای سلامت استخوان‌ها توجه کنند.

سابقه خانوادگی

اگر یکی از اعضای خانواده یا فامیل درجه یک شما به پوکی استخوان مبتلاست، خطر کمبود تراکم استخوان به‌طور ژنتیکی در شما افزایش پیدا می‌کند. پس اگر یکی از والدین‌تان دچار شکستگی یا پوکی استخوان شده است، در اسرع وقت برای سنجش تراکم استخوان اقدام کنید.

آزمایش تراکم استخوان برای چیست؟

پزشک ممکن است به دلایل زیر، انجام تست تراکم استخوان را برای شما تجویز کند:

• بررسی کاهش تراکم استخوان قبل از شکستگی
• تشخیص پوکی استخوان
• نظارت بر روند درمان پوکی استخوان

سنجش تراکم استخوان با روش‌های اسکن و عکسبرداری از استخوان تفاوت دارد. قبل از انجام اسکن استخوان، معمولاً ماده حاجب را به بدن تزریق می‌کنند و برای تشخیص شکستگی، سرطان، عفونت و سایر ناهنجاری‌ها در استخوان از این روش‌ها بهره می‌برند.

اگرچه پوکی استخوان در زنان مسن رایج‌تر است، اما احتمال ابتلای مردان نیز به این بیماری وجود دارد.  صرف‌نظر از سن و جنسیت‌تان، اگر پزشک انجام آزمایش تراکم استخوان را برایتان تجویز کرده است، احتمالاً دلایل زیر در پسِ پرده هستند:

• کوتاه شدن قد؛ افرادی که قد آن‌ها حداقل 4 سانتی‌متر کاهش پیدا کرده است ممکن است دچار شکستگی‌ ناشی از فشار در ناحیه ستون فقرات شده باشند. پوکی استخوان یکی از دلایل اصلی این عارضه است.
• شکستگی استخوان؛ زمانی که استخوان تا حد زیادی ضعیف و توخالی می‌شود، بسیار زودتر از حالت معمول می‌شکند. به‌طوری که استخوان با یمک سرفه یا عطسه شدید دچار شکستگی می‌شود.
• مصرف داروهای خاص؛ استفاده طولانی مدت از داروهای استروئیدی مثل پردنیزون (Prednisone) در روند بازسازی استخوان تداخل ایجاد می‌کند. این امر می‌تواند باعث پوک شدن استخوان‌ها شود.
• افت میزان هورمون‌ها؛ علاوه بر کاهش طبیعی هورمون‌ها که بعد از یائسگی رخ می‌دهد، در طول درمان بعضی از انواع سرطان نیز ممکن است میزان استروژن در خانم‌ها کاهش پیدا کند. برخی از روش‌های درمان سرطان پروستات هم باعث کاهش سطح تستوسترون در مردان می‌شود. به‌طور کلی، کاهش سطح هورمون‌های جنسی استخوان‌ها را ضعیف می‌کند.

برای سنجش تراکم استخوان چه آزمایش‌هایی لازم است؟

رایج‌ترین آزمایش برای سنجش تراکم استخوان، سنجیدن میزان جذب اشعه ایکس با انرژی دوگانه مرکزی (DEXA یا DXA) است. در تست DXA، پرتوی ایکس را به ناحیه خاصی از استخوان می‌تابانند تا میزان کلسیم و سایر مواد معدنی موجود در آن ناحیه را اندازه‌گیری کنند. از آنجایی که استخوان لگن (کَپَل) و ستون فقرات ضعیف‌تر از باقی نواحی بدن است، آزمایش DXA بیشتر روی استخوان این قسمت‌های بدن انجام می‌شود.

آزمایش‌های زیر نیز برای سنجش تراکم استخوان مفیدند:

سونوگرافی کمی (QUS) استخوان پاشنه پا: تصاویر استخوان را نشان می‌دهد و می‌تواند خطر شکستگی و پوکی استخوان را پیش‌بینی کند. اما در نظارت بر روند درمان پوکی استخوان مؤثر نیست، حجم مواد معدنی موجود در استخوان را اندازه‌گیری نمی‌کند و برخلاف آزمایش DXA، اطلاعات زیادی را از وضعیت استخوان در دسترس قرار نمی‌دهد. اگر آزمایش QUS نشان دهد که خطر بالای شکستگی یا پوکی استخوان وجود دارد، به صلاحدید پزشک باید آزمایش DXA مرکزی را نیز انجام دهید تا یافته‌ها را تأیید کند.

اسکن محیطی (peripheral DXA): تراکم مواد معدنی استخوان را معمولاً در ناحیه مچ دست و پاشنه پا اندازه‌گیری می‌کند و دستگاه آن قابل حمل است. این آزمایش هم به اندازه DXA مرکزی، اطلاعات در اختیار پزشک قرار نمی‌دهد و دقت بالایی ندارد. اگر نتایج اسکن محیطی تراکم استخوان نشان دهد که خطر بالای شکستگی یا پوکی استخوان وجود دارد، شاید لازم باشد که آزمایش DXA مرکزی را نیز انجام دهید.

چه کسانی باید سنجش تراکم استخوان را انجام دهند؟

خطر ابتلا به پوکی استخوان برای همه، به‌خصوص خانم‌های مسن وجود دارد اما آقایان هم از این خطر در امان نیستند. با افزایش سن، احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد. اگر شرایط زیر را دارید، با پزشک خود برای انجام آزمایش تراکم استخوان مشورت کنید.

• یک خانم با سن بالای 65 سال هستید
• یک خانم یائسه با سن بالای 50 سال هستید
• آقا با سن بالای 50 سال هستید و سایر شرایط خطرآفرین برای استخوان‌ها را دارید
• قد شما بیشتر از 4 سانتی‌متر کاهش پیدا کرده است
• حالت بدنتان خمیده شده است
• بدون هیچ دلیلی احساس کمردرد دارید
• در دوران یائسگی یا بارداری نیستید اما قاعدگی‌تان متوقف یا غیرمنظم شده است
• سابقه خانوادگی پوکی استخوان دارید
• پیوند عضو انجام داده‌اید
• میزان هورمون‌هایتان کاهش پیدا کرده است
• به بیماری‌هایی مانند آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی)، دیابت، تیروئید یا بی‌اشتهایی عصبی مبتلا هستید یا بوده‌اید
• سابقه درمان سرطان پروستات یا سرطان سینه دارید
• برای مدت طولانی دخانیات یا الکل مصرف کرده‌اید

مصرف بعضی داروها مثل گلوکوکورتیکوئیدها (داروی کاهش التهاب) باعث تحلیل رفتن استخوان‌ها می‌شود. اگر کورتیزون (کورتون استات)، دگزامتازون (Baycadron، Maxidex، Ozurdex) یا پردنیزون (Deltasone) مصرف کرده‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید.

سنجش تراکم استخوان چگونه انجام میشود؟

آزمایش تراکم استخوان معمولاً روی استخوان‌هایی انجام می‌شود که احتمال شکستن آن‌ها به دلیل پوکی بیشتر است؛ استخوان‌های تحتانی ستون فقرات (مهره‌های کمر)، استخوان ران (فمور) و استخوان ساعد از این جمله‌اند.

سنجش تراکم استخوان آزمایشی است که در مدت زمان کوتاه و بدون درد انجام می‌شود و در طول آن، روی تخت دستگاه دراز می‌کشید. سپس، یک بازوی مکانیکی با حرکت آرام بر روی ناحیه مورد نظر، اشعه ایکس را بر استخوان می‌تاباند و تصویربرداری تشخیصی را انجام می‌دهد. میزان تشعشعی که در معرض آن قرار می‌گیرید بسیار کم است و هیچ خطری برای شما ایجاد نمی‌کند. آزمایش معمولاً حدود 10 الی 30 دقیقه طول می‌کشد. اما باید در هنگام تصویربرداری ثابت بمانید تا تصاویر تار و ناواضح نشوند.

اگرچه سنجش تراکم استخوان معمولاً بر روی مفصل ران و مهره‌های کمر انجام می‌شود، اما تراکم استخوان در بخش‌های مختلف اسکلت بدن متفاوت است. به همین دلیل، امکان دارد نواحی دیگری را هم اسکن کنند.

بسته به محل مورد آزمایش، شاید نیازی به تعویض لباس نباشد و فقط از شما بخواهند که فلزاتی مثل سکه، سگک کمربند و غیره را از خود دور و جدا کنید. اما در برخی موارد هم لازم است که تمام لباس‌های خود را درآورده و لباس مخصوص بپوشید.

تفسیر تست تراکم استخوان

در گزارش آزمایش تراکم استخوان با پارامترهایی روبه‌رو می‌شوید که احتمالاً نمی‌دانید چه هستند و کم یا زیاد بودن آن‌ها به چه معناست. در این‌جا توضیح می‌دهیم که هر پارامتر نشان‌دهنده چیست و چه عددی برای آن پارامتر طبیعی است.

• BMD در تراکم استخوان، میزان مواد معدنی موجود در استخوان (Bone Mineral Density) را نشان می‌دهد. واحد اندازه‌گیری آن گرم بر سانتی‌متر است که به‌طور کلی، میزان تراکم استخوان را نشان می‌دهد.
• T-score در آزمایش تراکم استخوان، نشان‌دهنده میزان تراکم در مقایسه با افراد نرمال است. اگر این عدد صفر تا 1- باشد، یعنی میزان تراکم استخوان طبیعی و بدون مشکل است. اما اگر پارامتر T منهای یک تا 2.5- باشد، استئوپنی (کاهش تراکم استخوان) محسوب می‌شود.
• برای خانم‌هایی که هنوز پریود می‌شوند و همچنین برای آقایی که کمتر از 50 سال سن دارند، پارامتر Z در سنجش تراکم استخوان در نظر گرفته می‌شود. Z-score را برای کودکان هم مورد بررسی قرار می‌دهند. در واقع، Z-score تفاوت تراکم مواد معدنی در استخوان بیمار و میانگین تراکم مواد معدنی در استخوان افراد سالمی است که سن، جنسیت و نژاد مشابه بیمار دارند.
• در خواندن جواب سنجش تراکم استخوان باید به Fracture Risk (خطر شکستگی) هم توجه کنید. این پارامتر با کاهش تراکم استخوان، افزایش پیدا می‌کند. برای مثال، ممکن است تراکم استخوان فردی 1- و خطر شکستگی ستون فقرات او 2.2 باشد. اگر میزان تراکم استخوان در این فرد به 2- کاهش پیدا کند، خطر شکستگی تا پنج برابر بیشتر می‌شود. البته عواملی مثل سن، جنسیت و سابقه شکستگی هم در این میان دخیل‌اند. به عنوان مثال، ممکن است تراکم استخوان یک خانم و یک آقا با هم برابر باشد اما خطر شکستگی در استخوان خانم بیشتر باشد.

*پزشک در تفسیر تراکم استخوان بیشتر به پارامتر T نیاز دارد.

آیا آزمایش تراکم استخوان خطرناک است؟

در سنجش تراکم استخوان به روش DEXA، شما دردی را حس نمی‌کنید. علاوه بر این، دوز تشعشعی که در این آزمایش بر بدن تابیده می‌شود بسیار ناچیز است و خطری برای سلامتی ایجاد نمی‌کند. متخصصان معتقدند خطر این تشعشع در مقایسه با مزایای تشخیص پوکی استخوان قبل از شکستگی بسیار کم است. به هر حال، خانم‌های باردار باید از انجام این آزمایش اجتناب کنند.

آیا پوکی استخوان در کودکان نیز وجود دارد؟

پوکی استخوان در کودکان در موارد نادری رخ می‌دهد و استخوان‌های کودک مبتلا، استحکام خود را از دست می‌دهند و ضعیف می‌شوند. به این بیماری، پوکی استخوان نوجوانی هم می‌گویند.

علت پوکی استخوان در کودکان بعضی بیماری‌ها (مثل دیابت، بیماری کلیوی، پرکاری تیروئید) و مصرف بعضی داروها (مانند داروهای سرطان و داروی التهاب روده) و یا سبک زندگی غلط مثل خوردن غذاهای ناسالم و ورزش نکردن است. در بعضی موارد بسیار کمی هم دلیل آن مشخص نیست.

در بیشتر موارد، درمان پوکی استخوان در کودکان امکان‌پذیر است. راه درمان این بیماری به علت آن بستگی دارد. اما ممکن است شامل موارد زیر شود:

• تشخیص و درمان بیماری زمینه‌ای
• تغییر داروهای در حال مصرف
• تشویق کودک به انجام ورزش‌های منظم و مناسب
• افزایش میزان کلسیم در رژیم غذایی
• مصرف کافی ویتامین D
• مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D در صورت نیاز
• مراقبت از کودک در برابر حادثه‌هایی که منجر به شکستگی استخوان می‌شوند

دستگاه سنجش تراکم استخوان چگونه است؟

دستگاه سنجش تراکم استخوان اگر به روش DXA کار کند، یا به صورت مرکزی خواهد بود یا محیطی. بیشتر دستگاه های سنجش تراکم استخوان DXA از نوع مرکزی هستند که برای آزمایش و بررسی تراکم استخوان ستون فقرات و لگن مورد استفاده قرار می‌گیرند. این دستگاه‌ها در بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها کاربرد دارند و از یک تخت بزرگ و صاف و یک بازوی معلق بر روی آن تشکیل می‌شوند. دستگاه سنجش تراکم استخوان محیطی در آزمایش استخوان مچ، پاشنه و انگشت کاربرد دارد و وزن آن سبک‌تر و قابل حمل است.

10 راه برای افزایش تراکم استخوان در خانه

خوشبختانه مواد غذایی و عادت‌های روزمره می‌توانند به افزایش تراکم استخوان‌ها کمک کنند. در این‌جا، 10 مورد از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌های افزایش استحکام و مواد معدنی در استخوان‌ها را نام می‌بریم.

1.     سبزیجات به میزان زیاد بخورید

سبزیجات یک منبع عالی از ویتامین سی هستند. ویتامین C سلول‌های تشکیل‌دهنده استخوان را تحریک می‌کند. علاوه‌براین، خواص آنتی‌اکسیدانی این ویتامین باعث محافظت از استخوان‌ها در برابر آسیب می‌شود.

مصرف سبزیجات در کودکی میزان مواد معدنی در استخوان‌ها را بالا می‌برد و در بزرگسالی، تراکم استخوان را حفظ می‌کند.

2.     تمرینات قدرتی و استقامتی انجام دهید

انجام بعضی از حرکت‌های ورزشی باعث می‌شود تا استخوان‌های قوی و مستحکمی داشته باشید. تمرینات قدرتی و استقامتی مثل شنا، پلانک و اسکات با وزنه به ساختن سلول‌های استخوانی جدید کمک می‌کنند.

طبق نتایج سنجش تراکم استخوان در کودکان مبتلا به دیابت نوع 1، این نوع تمرینات ورزشی سطح استخوان سازی در سنین رشد را ارتقا می‌بخشد.

3.     پروتئین کافی مصرف کنید

دریافت و مصرف پروتئین کافی برای سلامت استخوان‌ها ضروری است؛ چرا که حدود 50 درصد استخوان از پروتئین تشکیل شده است. مصرف کم پروتئین، جذب کلسیم را پایین می‌آورد و ممکن است بر تشکیل استخوان و شکستگی آن تأثیر بگذارد.

از طرفی، نتایج برخی تحقیقات این نگرانی را به وجود آورده است که مصرف بیش از حد پروتئین باعث جدا شدن کلسیم از استخوان‌ها جدا می‌شود تا با افزایش اسیدیته خون مقابله کند. با این حال، اگر روزانه 100 گرم پروتئین مصرف کنید و میوه، سبزیجات و کلسیم کافی را در رژیم غذایی روزانه خود جای دهید، این اتفاق رخ نمی‌دهد.

4.     غذاهای سرشار از کلسیم بخورید

کلسیم مهم‌ترین ماده معدنی در استخوان‌ها و برای تضمین سلامت آن‌ها ضروری است. سلول‌های استخوانی به‌طور مداوم می‌شکنند و سلول‌های جدید جایگزین می‌شوند، بنابراین، باید هر روز به میزان کافی کلسیم مصرف کنید تا ساخت‌وساز و استحکام استخوان‌ها مختل نشود.

کلسیم روزانه مورد نیاز برای بیشتر بزرگسالان 1000 میلی‌گرم، برای نوجوانان 1300 میلی‌گرم و برای خانم‌های مسن 1200 میلی‌گرم است. بااین‌حال، میزان جذب کلسیم در بدن هر فرد می‌تواند متفاوت باشد.

5.     از ویتامین D و ویتامین K غافل نشوید

نقش ویتامین D و ویتامین K در ساخت استخوان‌های قوی و محکم وصف‌ناپذیر است. ویتامین دی به جذب کلسیم کمک می‌کند. ویتامین K2 هم با تنظیم استئوکلسین باعث استحکام استخوان‌ها می‌شود. استئوکلسین (osteocalcin)  پروتئینی است که در تشکیل استخوان‌ها نقش دارد. این کارِ ویتامین K2 به استئوکلسین کمک می‌کند تا با چسبیدن به مواد معدنی دیگر، مانع از بین رفتن کلسیم استخوان شود.

برای دریافت ویتامین دی در معرض آفتاب باشید و غذاهایی مثل ماهی روغنی، جگر و پنیر بخورید. MK-4 و MK-7 رایج‌ترین اَشکال ویتامین K2 هستند. ویتامین MK-4 به مقدار کم در جگر، تخم‌مرغ و گوشت قرمز وجود دارند. غذاهای تخمیر شده مانند پنیر و کلم ترش (ساورکرات) حاوی MK-7 هستند.

6.     رژیم‌های لاغری سفت‌وسخت نگیرید

کاهش بیش از حد کالری بسیار آسیب‌زا است. زمانی که کالری خیلی کمی دریافت کنید علاوه بر کاهش سرعت سوخت‌وساز بدن، باعث می‌شود تا گرسنگی زیادی را متحمل شوید و مقدار زیادی از عضلات خود را از دست بدهید. تمامی این موارد، خطری برای تراکم استخوان محسوب می‌شوند.

سنجش تراکم استخوان افرادی که روزانه کمتر از 1000 کالری مصرف می‌کردند نتایج خوبی را به دنبال نداشته؛ تفاوتی هم بین افراد لاغر، معمولی و چاق نبوده است.

7.     مکمل کلاژن مصرف کنید

اگرچه هنوز مطالعات زیادی در این زمینه صورت نگرفته است، اما شواهد اولیه نشان داده‌اند که مکمل‌ کلاژن از تراکم استخوان محافظت می‌کند. کلاژن مهم‌ترین پروتئین موجود در استخوان است. این ماده، آمینواسیدهای گلیسین، پرولین و لیزین را در خود دارد که به ساخت استخوان، ماهیچه، رباط و سایر بافت‌ها کمک می‌کنند.

کلاژن هیدرولیز شده از استخوان حیوانات به دست می‌آید و معمولاً به نام ژلاتین آن را می‌شناسیم. سال‌هاست که از ژلاتین برای تسکین درد مفاصل و بهبود بیماری‎هایی مثل آرتروز استفاده می‌شود.

8.     وزن سالمی داشته باشید

علاوه بر خوردن غذاهای مغذی، باید وزن خود را نیز کنترل کنید تا استخوان‌های سالمی داشته باشید. حتی کمبود وزن هم می‌تواند باعث پوکی استخوان شود. تأثیر وزن سالم بر سلامت استخوان‌ها در زمان یائسگی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند زیرا استروژن کاهش یافته و نمی‌تواند محافظت تمام عیاری از استخوان‌ها داشته باشد.

9.     منیزیم و زینک بیشتری وارد رژیم غذایی‌تان کنید

کلسیم تنها ماده معدنی مورد نیاز استخوان‌ها نیست. موادی مثل منیزیم و روی (زینک) هم نقش مهمی را در متراکم و قوی بودن استخوان‌ها ایفا می‌کنند. بالاتر گفتیم که ویتامین دی باعث افزایش جذب کلسیم می‌شود. منیزیم همان ماده‌ای است که ویتامین D را برای انجام این کار، فعال می‌کند. منیزیم به مقدار کمی در اغلب غذاها وجود دارد اما شما می‌توانید مکمل منیزیم گلیسینات، سیترات یا کربنات هم مصرف کنید.

اگرچه بدن به میزان خیلی کمی به روی نیاز دارد، اما یکی از مواد تشکیل‌دهنده تراکم استخوان است و به ساخت سلول‌های استخوانی کمک می‌کند. گوشت گاو، میگو، اسفناج، تخم کتان و تخم کدو تنبل منابع غنی از زینک هستند.

10.      غذاهای حاوی چربی امگا 3 را فراموش نکنید

اسیدهای چرب امگا 3 به دلیل تأثیر ضدالتهابی خود بسیار معروف هستند. این اسیدها عملکرد خوبی هم در مراقبت از استخوان‌ها در برابر آثار پیری و افزایش سن از خود نشان داده‌اند.

علاوه بر این که باید چربی‌های امگا3 را در رژیم غذایی خود جای دهید، باید مراقب نسبت امگا6 به امگا 3 باشید تا کمتر از آن باشد. در واقع، بر اساس نتایجی که از سنجش تراکم استخوان به دست آمده، کسانی که مقدار بیشتری از امگا6 را نسبت به امگا3 مصرف می‌کنند، در مقایسه با کسانی که هر دو چربی را کمتر در غذاهای خود جای می‌دهند، تراکم استخوان کمتری دارند. دانه چیا، تخم کتان و گردو منابع مناسبی از امگا 3 هستند.

برای سنجش تراکم استخوان به کجا مراجعه کنیم؟

اگر شرایط عنوان شده در بالا برای انجام سنجش تراکم استخوان را دارید، ابتدا باید به یک متخصص ارتوپد مراجعه کرده و مشکلات و بیماری‌های خود را توضیح دهید. پزشک متخصص در صورت لزوم، انجام تست تراکم استخوان را برای شما تجویز می‌کند. اگر هیچ مرکزی را برای انجام آن معرفی نکردند، بیمارستان‌ها و کلینیک‌های زیادی کار سنجش تراکم استخوان را انجام می‌دهند. اما باید توجه داشته باشید که مرکز انتخابی باید از دستگاه‌های به‌روز و دقیقی استفاده کند.

بهترین دستگاه سنجش تراکم استخوان کدام است؟

همان‌طور که در بخش‌های قبلی هم عنوان کردیم، دستگاه‌هایی که از روش DEXA استفاده می‌کنند، نسبت به دستگاه‌های دیگر برتری دارند؛ زیرا از سه ناحیه ستون فقرات، استخوان فمور و استخوان ساعد عکس می‌گیرند و دقیق‌ترین نتایج را به دنبال دارند. اشعه ایکس مورد استفاده نیز خطری برای بیمار یا اپراتور ایجاد نمی‌کند.

گروه تجهیزات پزشکی رئوف یکی از شرکت های وارد کننده و تولید کننده تجهیزات پزشکی در کشور است که دستگاه سنجش تراکم استخوان Stratos dR از برند DMS را در ایران عرضه می‌کند. این دستگاه، یک ابزار پیشرفته و مجهز به تکنولوژی پرتو فن دو بعدی (2D Fan Beam) است که تصویربرداری تشخیصی را با سرعت بالا و کیفیت تصویر عالی انجام می‌دهد. آنچه که این دستگاه را از نمونه‌های مشابه متمایز می‌کند، بهره‌گیری از تکنولوژی 3D-DXA است. این فناوری پیشرفته از تصاویر معمولی BMD برای مدل‌سازی سه‌بعدی استخوان فمور استفاده می‌کند و اطلاعات جدیدی درمورد ساختار استخوان به دست می‌دهد که در تشخیص دقیق‌تر و انتخاب روش درمان مناسب‌تر کمک زیادی می‌کند.

گروه رئوف همیشه سعی در واردات و تولید بهترین، جدیدترین و باکیفیت‌ترین تجهیزات پزشکی را دارد تا از این طریق، گامی در بهبود روند و افزایش سطح کیفیت درمان در کشور بردارد.

منابع

https://www.healthline.com/nutrition/build-healthy-bones

https://venturaortho.com/factors-that-affect-bone-health/

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/bone-density-test/about/pac-20385273#:~:text=Doctors%20use%20bone%20density%20testing,Confirm%20a%20diagnosis%20of%20osteoporosis

https://www.niams.nih.gov/health-topics/bone-mineral-density-tests-what-numbers-mean

https://medlineplus.gov/ency/article/007197.htm

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/bone-density-test/about/pac-20385273

https://www.nhs.uk/conditions/dexa-scan/what-happens/