ای آر سی پی (ERCP) چیست و چرا انجام می‌شود؟

سنگ کیسه صفرا، التهاب حاد و مزمن پانکراس، تومور کبد، سرطان لوزالمعده و انسداد مجاری صفراوی از جمله مشکلاتی هستند که نیاز به تشخیص دقیق و درمان فوری دارند. کلانژیوپانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپی که به‌طور خلاصه به آن ERCP می‌گویند، روشی برای تشخیص و درمان مشکلات کبد، کیسه صفرا، مجاری صفراوی و پانکراس است. در ای آر سی پی، پزشک از آندوسکوپ و اشعه ایکس برای تشخیص و درمان این بیماری‌ها استفاده می‌کند.

در این مقاله، با روش انجام ای آر سی پی، مزایا، عوارض و همچنین، نحوه آمادگی برای آن آشنا می‌شوید. به علاوه، با مطالعه مقایسه ام آر سی پی (MRCP) و ای آر سی پی (ERCP) در همین مطلب، می‌توانید بهترین گزینه برای بررسی مجاری صفراوی را انتخاب کنید.

ای آر سی پی برای تشخیص چه بیماری‌هایی انجام می‌شود؟

اگر شما هم احساس دل درد یا زردی پوست و چشم (یرقان) دارید، ممکن است پزشک برای تشخیص علت آن از روش ای آر سی پی استفاده کند. پزشک همچنین برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره پانکراتیت و یا سرطان کبد، پانکراس یا مجاری صفراوی می‌تواند از ERCP کمک بگیرد. به‌طور کلی، پزشکان از ای آر سی پی برای تشخیص و درمان مشکلات صفراوی و مجرای پانکراس استفاده می‌کنند.

پزشک زمانی ای‌آرسی‌پی مجاری صفراوی یا پانکراس را انجام می‌دهد که این بخش‌ها به دلایل زیر تنگ یا مسدود شده باشند:

• سنگ صفراوی که در کیسه صفرا تشکیل می‌شود و در مجرای صفراوی گیر می‌کند
• عفونت
• پانکراتیت حاد (التهاب حاد پانکراس)
• پانکراتیت مزمن
• آسیب یا عوارض جراحی قبلی در مجاری صفراوی یا پانکراس
• کیست کاذب پانکراس
• وجود تومور یا سرطان مجاری صفراوی
• وجود تومور یا سرطان پانکراس

ای آر سی پی چگونه انجام می‌شود؟

پزشکانی که به‌صورت تخصصی درمورد نحوه کار با ERCP آموزش دیده‌اند، آن را در بیمارستان یا مراکز سرپایی انجام می‌دهند. در ابتدا، آرام‌بخش را به روش داخل وریدی (IV) به بازو تزریق می‌کنند. آرام‌بخش به شما کمک می‌کند تا در طول پروسه آرام و راحت باشید.

پس از آن، پرستار به شما یک بی‌حس‌کننده مایع می دهد تا غرغره کنید یا بی‌حس‌کننده را به گلو اسپری می‌کند. با این کار گلویتان بی‌حس شده و در حین وارد شدن لوله به داخل گلو، حس خفگی نخواهید داشت. در تمام طول انجام آزمایش، پرستار مراقب علائم حیاتی و راحتی شما خواهد بود. در بعضی موارد، لازم است که بیمار آزمایش ای آر سی پی را تحت بیهوشی انجام دهد.

به پهلوی چپ می‌خوابید و پزشک آندوسکوپ را با دقت به مری، معده و دوازدهه وارد می‌کند. آندوسکوپ با پر کردن هوا در معده و دوازدهه، باعث راحت‌تر شدن تصویربرداری می‌شود و دوربین کوچک متصل به آن، تصاویر را به مانیتور پزشک ارسال می‌کند.

اگر بخواهیم به‌طور دقیق بگوییم که آزمایش ERCP چگونه انجام می‌شود، می‌توانیم مراحل زیر را عنوان کنیم:

• منفذی را که مجاری صفراوی و لوزالمعده در آن به دوازدهه تخلیه می شود، پیدا می‌کند.
• یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام کاتتر را وارد لوله آندوسکوپ می‌کند و از طریق آن، کاتتر را به داخل مجاری مورد نظر می‌رساند. آندوسکوپ یک لوله بلند و انعطاف‌پذیر است که یک چراغ و دوربین بسیار کوچک در انتهای خود دارد.
• از طریق کاتتر رنگ مخصوصی به نام رنگ کنتراست که به آن ماده حاجب نیز می‌گویند، به مجاری صفراوی و مجرای پانکراس تزریق می‌کند. این رنگ باعث برجسته شدن اندام‌های مورد نظر در زیر اشعه ایکس می‌شود.
• از نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس به نام فلوروسکوپی برای بررسی مجاری و جستجوی مناطق باریک یا مسدود شده استفاده می‌کند.

کاربردهای درمانی ERCP

همانطور که بالاتر گفتیم، ای آر سی پی نه تنها برای آزمایش و تشخیص، بلکه برای درمان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما چگونه؟

ممکن است پزشک با اهداف زیر، ابزارهای کوچکی را با استفاده از آندوسکوپ وارد بدن کند.

• باز کردن مجاری مسدود یا تنگ شده
• شکستن یا از بین بردن سنگ صفرا
• انجام بیوپسی یا برداشتن تومورهای مجاری
• استنت گذاری؛ استنت لوله‌ کوچکی است که پزشک در مجاری تنگ بدن قرار می‌دهد تا آن‌ها را باز نگه دارد. پزشک همچنین ممکن است استنت‌های موقتی را برای جلوگیری از نشت صفرا بعد از جراحی کیسه صفرا تعبیه کند.

تمامی این مراحل بین یک الی دو ساعت به طول می‌انجامد.

چگونه برای ERCP آماده شویم؟

تا 8 ساعت قبل از ERCP غذا نخورید، مایعات ننوشید و سیگار و قلیان نکشید تا داخل دستگاه گوارش به وضوح قابل مشاهده باشد.

قبل از آنکه ای آر سی پی روی شما انجام شود، می‌توانید تمامی سؤالات خود را از پزشک یا پرستار بپرسید. اگر به ید یا رنگ کنتراست (ماده حاجب)، هر نوع دارو، مواد لاتکس، چسب یا ماده بی‌حسی حساسیت دارید، حتماً به پرستار اطلاع دهید.

اگر باردار هستید یا احتمال آن را می‌دهید و یا اگر داروی تجویزی یا بدون نسخه از جمله داروهای مکمل و گیاهی مصرف می‌کنید، قبل از آزمایش، پزشک یا پرستار را از این موضوع هم باخبر کنید.

داشتن سابقه اختلال خونریزی یا مصرف داروهای رقیق‌کننده و ضدانعقاد خون مثل آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن از دیگر مواردی هستند که باید قبل از ERCP عنوان کنید. چنانچه بیماری قلبی دارید، شاید لازم باشد قبل از آزمایش، داروهای آنتی‌بیوتیک مصرف کنید.

بعد از ای آر سی پی چه اتفاقی میفتد؟

پس از انجام آزمایش ERCP، شما را به اتاق ریکاوری می برند. هنگامی که فشار خون، نبض و تنفستان به حالت پایدار رسید و کاملاً هوشیار شدید، مرخص شده و می‌توانید به خانه بازگردید. حتماً از یکی از دوستان یا اعضای خانواده درخواست کنید که تا خانه شما را همراهی کند.

از آنجایی که بعد از انجام آزمایش ای آر سی پی، احساس نفخ و تهوع خواهید داشت، تا برطرف شدن این حالت بهتر است که چیزی نخورید و ننوشید. علاوه بر آن، ممکن است برای چند روز گلودرد داشته باشید و یا هنگام بلعیدن غذا احساس درد کنید که طبیعی است. بیشتر اوقات، پزشک بعد از ERCP داروی خاصی را به شکل شیاف مقعدی تجویز می‌کند تا خطر ابتلا به التهاب لوزالمعده را کاهش دهد.

معمولاً بعد از انجام ای آر سی پی می‌توانید رژیم غذایی و فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرید؛ مگر اینکه پزشک توصیه‌ای غیر از این داشته باشد.

اگر بعد از ای آر سی پی علائم زیر را داشتید، حتماً پزشک خود را از آن مطلع کنید.

• تب
• قرمزی، تورم، خونریزی یا ترشح مایعات دیگر از ناحیه تزریق
• دل درد، حالت تهوع یا استفراغ
• مدفوع خونی یا به رنگ سیاه و تیره
• مشکل در بلع
• گلودرد یا احساس درد در قفسه سینه که رو به وخامت است

عوارض ای آر سی پی که باید از آن‌ها آگاه باشید

ای آر سی پی هم مانند روش‌های دیگر ممکن است عوارضی را از جمله موارد زیر، به دنبال داشته باشد. اما به این معنی نیست که همه این عوارض برای همه رخ خواهند داد چراکه شرایط جسمانی هر بیمار از دیگری متفاوت است.

• التهاب پانکراس (پانکراتیت) یا التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت)؛ پانکراتیت یکی از شایع ترین عوارض ERCP است.
• عفونت
• خون‌ریزی
• پارگی در سطح قسمت فوقانی روده کوچک، مری یا معده
• جمع شدن مایع صفرا در خارج از سیستم صفراوی (بیلوما)

آیا روش جایگزین برای ERCP وجود دارد؟

مگنتیک رزونانس کلانژیوپانکراتوگرافی (MRCP) یکی دیگر از روش‌های بررسی کبد، کیسه صفرا و مجاری صفراوی است که به آن ام آر آی مجاری صفراوی هم می‌گویند. ام آر سی پی مجاری صفراوی  غیرتهاجمی است و در این روش، خبری از لوله آندوسکوپی نیست و ماده حاجب را به بازو تزریق می‌کنند. به‌صورت طاق‌باز روی تخت می‌خوابید و دستگاه MRI با استفاده از امواج مغناطیسی و رادیویی، عکس‌هایی را از مجاری صفراوی شما می‌گیرد.

در طول عکس‌برداری، چندین بار باید نفس خود را به مدت 12 تا 18 ثانیه حبس کنید. کل فرآیند آزمایش ام آر سی پی حدود 45 تا 60 دقیقه طول می‌کشد و پس از اتمام آن، نیازی به ریکاوری نیست.

با وجود تمام مزایای ام آر سی پی، از این روش فقط برای بررسی کبد، پانکراس و مجاری صفراوی می‌توان استفاده کرد و کاربرد درمانی ندارد. درحالی‌که از ERCP علاوه بر تشخیص مشکلات این اندام‌ها، برای اسفنکتروتومی، استنت گذاری در مجاری صفراوی و از بین بردن سنگ صفرا نیز می‌توان بهره گرفت.

دکتر امید اسلامی، فوق تخصص گوارش، با کمک دستگاه فلوروسکوپی سی‌آرم Radius XP گروه رئوف، عمل به روش ERCP را در مرکز آموزشی-درمانی افضلی‌پور کرمان انجام دادند. جزئیات بیشتر را در ویدیو ببینید.

تجهیزات پزشکی مورد استفاده در ERCP

یکی از تجهیزاتی که نقشی کلیدی را در انجام ERCP ایفا می‌کند، دستگاه سی آرم (C-arm) است. گروه تجهیزات پزشکی رئوف با تولید و واردات بهترین و به‌روزترین دستگاه‌های سی‌آرم از جمله دستگاه فلوروسکوپی سی‌آرم TCA7، دستگاه سی‌آرم Quantic و دستگاه فلوروسکوپی سی‌آرم TCA6 سعی در بهبود کیفیت روند تشخیص و درمان بیماری‌ها دارد.

هر یک از این دستگاه‌ها ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند که انجام فلوروسکوپی را هم برای بیمار و هم برای اپراتور راحت می‌کنند. برای مثال، در دستگاه سی‌آرم Quantic امکان قرارگیری تیوب اشعه ایکس در زیر تخت وجود دارد و به همین دلیل، کمترین میزان دوز اشعه ایکس به بدن بیمار وارد می‌شود.

منابع

https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?contenttypeid=92&contentid=p07716

https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/endoscopic-retrograde-cholangiopancreatography-ercp

https://www.niddk.nih.gov/health-information/diagnostic-tests/endoscopic-retrograde-cholangiopancreatography

https://www.healthline.com/health/ercp-vs-mrcp